તમે એડમંડ હિલેરીને ઓળખો છો ને?

તમે એડમંડ હિલેરીને ઓળખો છો ને?

એડમંડ હિલેરી અને તેનસિંગ નોરકેનાં નામ તો તમે જરૂર સાંભળ્યાં હશે. આ બંને જણે હિમાલયના સૌથી ઉંચા શિખર માઉન્ટ એવરેસ્ટની ટોચ પર, ૨૯મી મે, ૧૯૫૩ના રોજ સૌ પ્રથમ પગ મૂક્યો હતો. ત્યાર પછી તો ઘણા સાહસિકો એવરેસ્ટ પર ચડી આવ્યા છે. પણ સૌ પ્રથમ ચડનાર તરીકેનું બિરુદ તો આ બેલડીને જ મળ્યું છે. એડમંડ હિલેરી ન્યુઝીલેન્ડના અને તેનસિંગ નોરકે ભારતના વતની હતા. તેનસિંગ નોરકે ૧૯૮૬માં એડમંડ હિલેરી ૨૦૦૮ની સાલમાં મૃત્યુ પામ્યા.

૧૯૮૮ની સાલની વાત છે. ત્યારે એડમંડ હિલેરી ચેન્નઈ (મદ્રાસ) આવ્યા હતા. ચેન્નઈની IIT એન્જીનીયરીંગ કોલેજે તેમને આમંત્રિત કર્યા હતા. હું તે વખતે ત્યાં Ph.D.નો અભ્યાસ કરતો હતો, એટલે મને હિલેરી સરને જોવાનો અને તેમને સાંભળવાનો મોકો મળ્યો હતો.

તેમના આગમન સમયે અમે બધા એક હોલમાં ગોઠવાઈ ગયા હતા. હોલ ચિક્કાર ભરાઈ ગયો હતો. હિલેરી સમયસર આવી પહોંચ્યા, બધાએ ઉભા થઇ તેમનું સ્વાગત કર્યું. થોડી ઔપચારિક વાતો પછી, સર હિલેરીએ પોતાનું વક્તવ્ય શરુ કર્યું. તેઓએ, એવરેસ્ટ પર ચડવા કેવી તૈયારીઓ કરી, પહેરવાનાં કપડાં તથા સાથે રાખવાનાં સાધનો, ખોરાક, પડાવ માટેની વસ્તુઓ – એ બધાની વિગતે વાત કરી. વાર્તાની જેમ આખી ઘટના વર્ણવી. સાથે સાથે, તેમણે એવરેસ્ટ પર ચડતી વખતે પાડેલા ફોટોગ્રાફ્સ પડદા પર બતાવ્યા. આવી બધી દુર્લભ અસલી બાબતો જાણવા બીજે ક્યાં મળે?

પ્રવચન પૂરું થયા પછી, અમે બધા સ્ટેજની નજીક ગયા. આવા પહાડી પુરુષને નજીકથી જોયા. મેં તેમની સાથે હાથ મિલાવ્યા, ત્યારે મારા મનમાં અદભૂત રોમાંચ પેદા થયો. જે હાથ એવરેસ્ટ પર જઇ આવ્યો છે, તે હાથની સાથે મારો હાથ મિલાવવાથી, મારો હાથ (અને સાથે સાથે હું પણ) એવરેસ્ટ ચડી આવ્યો હોય, એવી લાગણી મેં અનુભવી.

મેં એમને એક પ્રશ્ન પૂછ્યો, ‘સર, તમે અને તેનસિંગ નોરકે, બંને સાથે એવરેસ્ટ પર ચડ્યા હતા, તો તમારા બંનેમાંથી એવરેસ્ટની ટોચ પર, પહેલો પગ કોણે મૂક્યો હતો?’

તેમનો જવાબ બહુ જ જોરદાર હતો, ‘અમે બંનેએ એકસાથે પ્રથમ પગ મૂક્યો હતો !’ તેઓએ બંને દેશોને સરખું ગૌરવ અપાવ્યું.

એ જમાનામાં આજની જેમ મોબાઈલ કેમેરા ન હતા, નહીં તો મેં સર હિલેરી સાથે ફોટા પડાવીને એ સ્મૃતિને કાયમ સાચવી રાખી હોત. જો કે મેં કાગળ પર તેમની સહી (ઓટોગ્રાફ) લીધી હતી, અને તે સાચવી રાખી છે. અહીં હું તેમની અસલી સહીનો ફોટો આ સાથે મૂકું છું. હિલેરીના ગુગલ પરથી લીધેલા થોડા ફોટા પણ મૂકું છું.

હિલેરી સરે કેટલી મહેનત કરીને એવરેસ્ટ સર કર્યું છે ! એમનામાંથી ખાસ શીખવાનું એ છે કે જીંદગીમાં કોઈ મોટું ધ્યેય પાર પાડવું હોય તો સખત મહેનત અને ધ્યેયને વળગી રહેવું ખૂબ જરૂરી છે.

નોંધ: એડમંડ હિલેરીએ એવરેસ્ટ પર ચડતા પહેલાં, ન્યુઝીલેન્ડમાં જેમ્સ કૂક નામના બર્ફીલા પર્વત પર ચડવાની પ્રેક્ટીસ કરી હતી. એની વાત આવતા અઠવાડિયે કરીશું.

નામ દઈને બોલાવવું

                                             નામ દઈને બોલાવવું

થોડાં વર્ષો પહેલાંની વાત છે. કોલેજમાં એડમીશનની સીઝન હતી. અમારી કોલેજમાં એક વિદ્યાર્થીની સરલા એડમીશન માટે આવી. સાથે તેના પિતા પણ આવ્યા હતા. તેમણે ફોર્મ ભરવાની, એડમીશન ટેસ્ટ વગેરે વિધિઓ પતાવી દીધી હતી. હું એડમીશન વિભાગમાં કામ કરતો હતો. એ હિસાબે સરલા અને તેના પિતા ખાલી એમ જ, મારી રૂમમાં મળવા માટે આવ્યા. હું તેઓને ઓળખતો ન હતો. મેં તેમને આવકાર્યા, સરલાના પિતાએ પૂછ્યું, ‘સરલાને એડમીશન મળી જશે કે નહિ?’

મેં કહ્યું, ‘ચાર દિવસ પછી એડમીશનનું લીસ્ટ મૂકાશે, તમે ચાર દિવસ પછી તપાસ કરો.’

પછી મેં તેમનું નામ પૂછ્યું. તેમણે નામ કહ્યું, ‘જયંતિભાઈ’.

તેમના ચહેરા પર ‘સાહેબે મારું નામ શું કામ પૂછ્યું હશે?’ એ અંગેની મૂંઝવણ જણાતી હતી. એમને કદાચ એવું હશે કે “મેં મારું નામ તો કહ્યું, પણ આવડી મોટી કોલેજમાં આટલા બધા વિદ્યાર્થીઓ ભણતા હોય ત્યાં કોઈ પ્રોફેસર કોઈ વિદ્યાર્થીના પિતાનું નામ જાણવાની દરકાર શું કામ કરે? એ તો ખાલી પૂછવા ખાતર પૂછે.’

ચાર દિવસ પછી, હું કોલેજની લોબીમાંથી પસાર થતો હતો, ત્યાં મેં સરલાને ઉભેલી જોઈ. તેની સાથે તેના પિતા પણ ઉભેલા હતા. તેઓ એક વાર મને મળેલા હતા, એટલે હું તેમને ઓળખી ગયો. સ્વાભાવિક છે કે તેઓ એડમીશન મળ્યું કે નહિ, તેની તપાસમાં જ આવ્યા હોય.

મેં જ સામેથી સહેજ સ્માઈલ સાથે કહ્યું, ‘કેમ છો જયંતિભાઈ?’

તેમને તો ખૂબ જ નવાઈ લાગી. કોઈ પ્રોફેસર એમનું નામ યાદ રાખી લે, અને આ રીતે સામેથી નામ દઈને બોલાવે, એવી તો તેમણે આશા રાખી જ ન હોય. તેઓ તો બહુ જ ખુશ થયા. સરલાને એડમીશન મળી ગયું હતું, તેની ખુશી તો ખરી જ.

પછી તો ભણવાના કલાસીસ શરુ થયા. સરલાની પ્રગતિ સંતોષકારક હતી. જયંતિભાઈ અવારનવાર કોલેજમાં આવતા હતા. હું પણ તેમને તેમની વાતોનો સંતોષકારક ખુલાસો આપતો હતો.ભણવાને લગતી તેઓની મુઝવણના બધા ખુલાસા તેમને મળી જતા હતા. આથી સરલાને અને તેના પિતાને આ કોલેજ ઘણી જ ગમી ગઈ હતી. કોલેજ સાથે આત્મીયતા બંધાઈ ગઈ હતી. એમને એક અપનાપન મહેસુસ થતું હતું. આમાં મારે શું કરવાનું હતું? જયંતિભાઈ જેવાં વાલી માટે માત્ર થોડો સમય ફાળવવાનો હતો.

તમને પણ આવા અનુભવ થતા જ હશે. કોઈ વ્યક્તિને નામ દઈને બોલાવીએ એટલે એની સાથે એક પોતાપણાનો સંબંધ બંધાઈ જાય છે. (અહીં બોસ કે કોઈ મોટી પોસ્ટ પર બિરાજતા વ્યક્તિને નામ દઈને બોલાવવાની વાત નથી. પણ સામાન્ય સંબંધો ધરાવતા વ્યક્તિઓ માટેની વાત છે.)

અમેરીકા અને બીજા ઘણા દેશોમાં, કંપનીઓમાં કામ કરતા કર્મચારીઓ તેમના બોસને નામ દઈને બોલાવતા હોય છે. ‘Hi John’ કે ‘Hi Ruby’ જેવી સ્ટાઈલથી બોલાવવાની પ્રથા હોય છે. આવી રીતે બોલાવવાથી એક મિત્ર જેવી લાગણી ઉભી થાય છે. વ્યક્તિ ડર વગર નિશ્ચિંતતાથી કામ કરી શકે છે. એક પોઝીટીવ વાતાવરણ ઉભું થાય છે. અને કામ સારું થાય છે.

મારા જે વિદ્યાર્થીઓ સાથે મારે પરિચયમાં આવવાનું થતું, તેઓને હું નામથી બોલાવતો, અને એક પોતાપણાનો સેતુ રચાઈ જતો. મેં અનુભવ્યું છે કે એવા વિદ્યાર્થીઓ એમની અંગત મુંઝવણો કે તેમના ઘરની અંગત મુશ્કેલીની વાત પણ કરી શકતા. હું એવા વિદ્યાર્થીઓને માર્ગદર્શન આપતો કે મુશ્કેલીના નિવારણ માટે મદદ પણ કરી શકતો.

આ મારા અંગત વિચારો છે. બધે આવું બની શકે નહિ. તમને ઠીક લાગે તો તમે પણ આ પ્રયોગ કરી જોજો.